Beşinci yılında evlat nöbeti: Teröre sivil darbe

Diyarbakır annelerinin 3 Eylül 2019'da Halkların Demokratik Partisi'nin (HDP) Diyarbakır İl Başkanlığı önünde başlattığı evlat nöbeti dördüncü yılını doldurdu. Van'dan Hakkari'ye ve hatta Muş'a kadar geniş bir coğrafyaya yayılan evlat nöbetlerinin başladığı yer olan Diyarbakır, ilgi odağı olmaya ve kamuoyunun dikkatini terör sorununun toplumsal veçhelerine çekmeye devam ediyor.

Geçmiş 4 yılda evlat nöbetine katılım büyürken teslim olan çocukların sayısında artış da devam ediyor. 2008 yılında, 19 yaşındayken terör örgütü tarafından dağa götürülen Mehmet Çokurlu'nun ailesinin de katılımıyla evlat nöbeti tutan aile sayısı 365'i buldu. Öte yandan ikna çalışmaları sonucu evlat nöbetinin 1446. gününde N.K. isimli örgüt mensubu Habur Sınır Kapısı'ndan, 1447. gününde ise F.U. isimli terör örgütü mensubu Akçakale Sınır Kapısı'ndan teslim olarak aileleriyle buluştular. Böylece, son 4 yılda evlat nöbetlerine katılan ailelerden 45'i ikna çalışmaları sonucu çocuklarını örgütten koparmış oldular.

Terör örgütü PKK'nın her Kürt ailesinden bir militan devşirerek Türk-Kürt savaşına çevirmeye çalıştığı terör kampanyasına en sert toplumsal darbeyi 4 yıldır Diyarbakır anneleri vuruyor.

Örgütten koparılmasalar uzun yıllar belki güvenlik güçlerimizin, belki de sivil vatandaşların canına kastedecek militanlar böylelikle kimsenin burnu kanamadan tehdit olmaktan çıkarıldı. Örgütten kaçıp teslim olanlar arasında askerlik görevini yerine getiren, evlenen, iş sahibi olanlar var. Çocuk yaşta bir vahşetin ortasına düşmek, hatta aktörü olmak büyük bir travma. Bu sebeple, geri dönenlerin hem kendi ruhsal durumları hem de toplum güvenliğini sağlamak adına gözlemlenmesi, normalleşme sürecine sokulması, hayata adapte olabilmelerinin sağlanması önemli.

Terör örgütü PKK'nın aileleri radikalleştirme çabaları

Terör örgütü PKK ise doğal olarak bölgenin normalleşmesinden, hayatın olağan akışında devam etmesinden son derece rahatsız. Toplumsal refahın yükseldiği, asayişin sağlandığı, geleneksel aile normlarının ve manevi değerlerin güçlü bir şekilde yaşatıldığı Güneydoğu, PKK terörü için yolun sonu demek. Bu sebeple, terör örgütü PKK sadece Türkiye Cumhuriyeti'nin bütünlüğüne değil, bölgedeki aile bütünlüğüne de kastediyor. Örgüt için ülkeyi parçalamanın yolu aileyi parçalamaktan geçiyor. PKK, örgüte eklemlediği militanlar üzerinden o militanların ailelerine hatta geniş akraba topluluklarına, kimi aşiretlere dahi nüfuz edebiliyor. Örgüte eklemlenen militanlar geride bıraktıkları kardeşler, kuzenler, arkadaşlarla örgüt arasındaki temas noktası olabiliyor. Bu temas sayesinde radikalleşme ve örgüte katılma süreçleri sürdürülüyor.

Diyarbakır anneleri bölgede korku duvarını yıktı ve terör örgütü PKK'nın çocuk kaçıran bir örgüt olma hüviyetini gözler önüne serdi.

Bu sadece terör örgütü PKK'ya özgü bir durum değil. West Point'ten Prof. Dr. Mohammed Hafez'in Terörizmle Mücadele Merkezi için yaptığı araştırmaya göre, kardeş, karı koca gibi yakın ilişki içerisindeki bireyler radikalleşme süreçlerinde birbirlerinden cesaret alıyorlar.[1]2013 yılında 3 kişiyi öldürüp 281 kişinin yaralanmasına sebep olan Boston saldırısını gerçekleştiren Tsarnaev kardeşler, Charlie Hebdo saldırısını gerçekleştiren Kouachi kardeşler, 2015'te 137 kişinin hayatını kaybettiği Paris saldırısını düzenleyenler arasında yer alan Abdeslam kardeşler, yine 2015'te San Bernardino saldırısını gerçekleştiren evli çift gibi pek çok vaka aile üyelerinin birlikte radikalleşmesine örnek gösterilebilir.

Aile üzerinden radikalleştirme süreci gerilla tipi saldırılarla öne çıkan terör örgütleri için de geçerlidir. Terör örgütü PKK'nın pek çok açıdan benzeştiği hatta örgütlenme ve eylem tarzı bakımından PKK'ya model olmuş Tamil Kaplanları Örgütü (LTTE) de bu stratejiyi benimsiyordu. Bu örgüt, her aileden bir kişiyi örgüte katarak etnik taban olarak gördüğü Tamil topluluğunu tümüyle bir savaşın tarafı kılmaya çalıştı. İnsan Hakları İzleme Örgütü'nün 2007 tarihli bir raporu, LTTE'nin faal olduğu son dönemlerde "bir aile, bir çocuk" stratejisi doğrultusunda her Tamil ailesinden bir çocuğu radikalleştirmeye çalıştığını, hatta gönüllü katılım elde edemediği durumlarda çocukları okul yolunda zorla kaçırma dahil cebir yoluna başvurduğunu ortaya çıkardı.

Diyarbakır anneleri terör örgütü PKK'ya karşı toplumsal bir hareket olmakla beraber bu hareketin sürekliliği için PKK tehdidinin ülke içinde bertaraf edilmesi, bu ailelerin cesaretlendirilmesi ve imza attıkları bu eylemin öneminin sahiplenilmesi gerekiyor.

2021 yılında yapılan ve benim de parçası olduğum "Teröre Karşı Toplumsal Hareket: Diyarbakır Anneleri" başlıklı bir araştırma bünyesinde, Diyarbakır anneleri ve geri dönen militanlarla gerçekleştirilen mülakatlar da terör örgütü PKK'nın okul çağındaki çocukları zorla kaçırmak dahil farklı usullerle her aileden bir kişiyi örgüte katmaya çalıştığını ortaya koyuyor. Endoktrine edilmek suretiyle gönüllü olarak yahut zorla örgüte katılan çocuklar, bir süre sonra yakın akraba ve arkadaşlarının radikalleşmesinde önemli rol oynadı. Nitekim Diyarbakır annelerinin çocukları da pek çok durumda arkadaş, akraba, komşu çocuğu gibi yakın çevreden kişilerle birlikte örgüte eklemlendirildi. Örneğin, evlat nöbetine katılmış 365 aileden 5'i ikişer çocuğunu örgüte kaybetmiş durumda. Dolayısıyla evlat nöbetindeki aile sayısı 365 iken evlat sayısı 370'dir.

Diyarbakır annelerinden terör örgütüne sivil darbe

Diyarbakır anneleri ve geri dönen çocukları, radikalleşme sürecindeki aile ve yakın sosyal çevre etkenini tam tersine çevirerek de-radikalizasyon sürecini başlattı. Bazen cesaretlendirme, bazense örgüte birlikte katılma şeklinde ortaya çıkan sosyal çevre faktörü artık geri dönüş ve teslim olma şeklinde kendini gösterebiliyor. Kimi durumlarda örgütten kaçışlar da tek başına değil, bir arkadaşla gerçekleştirilebiliyor.

Netice itibarıyla terör örgütü PKK'nın her Kürt ailesinden bir militan devşirerek Türk-Kürt savaşına çevirmeye çalıştığı terör kampanyasına en sert toplumsal darbeyi 4 yıldır Diyarbakır anneleri vuruyor. PKK'nın zihinlerde oluşturmaya çalıştığı imgede her Kürt evinden bir çocuk örgüte katılacak ve aileleri örgüt tabiriyle "barış" gelene kadar, yani Türkiye Cumhuriyeti, örgütü meşru bir aktör olarak tanıyıp taleplerini kabul edene kadar militanlar ve aileleri bütünlük içinde örgütün yörüngesinde kalacaktı. Bu komple radikalleşme neticesinde ölen militanın yerine kardeşi, kuzeni gelecek, örgüt insan kaynağı sıkıntısı yaşamayacaktı.

Sivil toplumun, devlet kurumlarının, iktidarı ve muhalefetiyle tüm siyasi partilerin arkasında durduğu bir zeminde ise evlat nöbetleri büyüyerek sürecek, örgüt özellikle küçük yaşlardaki militanlarını zapt etmekte zorlanacaktır.

Örgütün bu amaca erişememesinde Diyarbakır anneleri büyük rol oynuyor. Evet, militanların bir kısmının aileleri de örgüte müzahir olabiliyor. Ancak yakın bir geçmişe kadar belki kendilerine belki dağdaki çocuklarına zarar gelir endişesiyle sessiz kalan aileler üçer beşer evlat nöbetlerine katıldı. Bir kısmı ise seslerini sınır ötesine duyurabilip çocuklarının örgütten kaçmasına önayak oldular.

Diyarbakır anneleri bölgede korku duvarını yıktı ve terör örgütü PKK'nın çocuk kaçıran bir örgüt olma hüviyetini gözler önüne serdi. Ancak unutulmamalı ki, Diyarbakır anneleri terör örgütü PKK'ya karşı toplumsal bir hareket olmakla beraber bu hareketin sürekliliği için PKK tehdidinin ülke içinde bertaraf edilmesi, bu ailelerin cesaretlendirilmesi ve imza attıkları bu eylemin öneminin sahiplenilmesi gerekiyor. Diyarbakır annelerinin görmezden gelindiği, tehdit edilen ailelere yeterli koruma sağlanmadığı bir siyasi zeminde evlat nöbetlerinin devamını sağlamak güç olacaktır. Sivil toplumun, devlet kurumlarının, iktidarı ve muhalefetiyle tüm siyasi partilerin arkasında durduğu bir zeminde ise evlat nöbetleri büyüyerek sürecek, örgüt özellikle küçük yaşlardaki militanlarını zapt etmekte zorlanacaktır.

[1]https://ctc.westpoint.edu/the-ties-that-bind-how-terrorists-exploit-family-bonds/

[Doç. Dr. Hüseyin Alptekin, Milli Savunma Üniversitesi]

*Makalelerdeki fikirler yazarına aittir ve Anadolu Ajansının editöryal politikasını yansıtmayabilir.