Fas ve Tunus arasındaki durgun ekonomik ilişkiler siyasi sorunlarla zora girdi

Tunus'un, Polisario Cephesi lideri İbrahim Gali'yi konuk etmesi Rabat yönetiminin tepkisini çekerken, iki ülke arasında ekonomik ilişkilerin durgun olduğu görülüyor.

İki ülkenin 2004 yılında imzalanan "Agadir Anlaşması"yla Tunus'un Fas'a ihracatının büyük oranda artması üzerine, Fas ek vergiyle önlem almaya çalıştı.

İş birliğini geliştirme amacıyla çeşitli anlaşmalar ve zirveler yapılırken öte yandan Fas ve Tunus fosfat üretiminden yabancı yatırıma kadar birçok alanda da rekabet ediyor.

Fas ve Tunus, Agadir Anlaşmasıyla ekonomik ilişkilerin geliştirilmesinde önemli mesafe kaydederken, Fas'ın son yıllarda Tunus ürünlerine ek vergi uygulaması iki ülke arasında sorunlara neden oldu.

İki ülkenin ticaret hacmi

Fas'ın 2021 yılı verilerine göre, ülkenin Tunus'tan ithalatı 215,7 milyon dolar olurken, Tunus'a ihracatı ise 123 milyon dolar seviyesinde.

Rakamlara göre ticari ilişkilerden Tunus'un daha çok istifade ettiği görülürken, iki ülke arasında ticaretin gelişmesi bölgesel bağları da güçlendiriyor.

Tunus'tan Fas'a ihracat ürünlerinin en önemli kalemini hurma oluşturuyor. Tunus, 2019 yılında Fas'a 33 bin ton ihracat yaparken bu rakam, Tunus'un toplam hurma ihracatının yüzde 13'üne karşılık geliyor.

Fosfat ticareti ve yabancı yatırım başta olmak üzere çeşitli alanlarda rekabet eden Fas ve Tunus'un ilişkileri, Polisario Cephesi lideri İbrahim Gali'nin Tunus'u ziyaretiyle gerildi.

Tunus'un Fas'a hurma ihracı 2021 yılında ise 20 bine tona gerilerken, yine de Fas, Tunus'tan en çok hurma alan ülkeler arasında yer alıyor.

Fas'tan Tunus'a yaptırım

Akdeniz'de serbest ticaret bölgesi oluşturmak amacıyla 2004 yılında imzalanan Agadir Anlaşması; Mısır, Tunus, Ürdün ve Fas arasındaki karşılıklı ticari ve ekonomik ilişkilerin geliştirilmesini ve 4 ülke arasında özellikle sanayi alanında ekonomik entegrasyon sağlanmasını öngörüyor.

Bu anlaşmanın imzalanmasının ardından Tunus'un, Fas'a ihracatını ciddi oranda artırması iki ülke arasındaki ticaret dengesinin bozulmasına yol açtı.

Yerel ürünlerini korumak isteyen Fas, Tunus'la arasında krize neden olan vergiler dahil yabancı ülkelerin ürünlerine ek vergiler uyguluyor.

Fas'ın Mayıs 2018'de Tunus ürünlerine ek vergiler getirmesinin ardından Tunus, verginin iptali için Dünya Ticaret Örgütü'ne başvurdu.

Tunus'tan gelen ürünlerin piyasada damping etkisine neden olduğu gerekçesiyle Fas, 2019 yılında Tunus'tan gelen ürünlere 5 yıl daha ek vergi koyma kararı aldı.

Rabat yönetimi, Tunus'un Dünya Ticaret Örgütü'ne yaptığı şikayete karşılık, uyguladığı ek verginin "dampingi önleme" amacını taşıdığı şeklinde savunuyor.

Son anlaşmalar

İki ülkenin çeşitli alanlarda ilişkilerinin geliştirildiği Fas-Tunus Ortak Yüksek Komitesi, 2017'den bu yana yaklaşık 5 yıldır toplanmadı.

Komite arasındaki son ve 19'uncu oturum Temmuz 2017'de gerçekleşti. Rabat'ın ev sahipliğinde düzenlenen oturuma, eski Fas Başbakanı Sadettin Osmani ile Tunuslu mevkidaşı Yusuf Şahid başkanlık etti.

Osmani, o dönemde yaptığı açıklamada, "ekonomi başta olmak üzere ikili işbirliğini çerçeveleyen anlaşmaların sağlam temellerine rağmen, ticaret hacminin hala gereken seviyenin ve iki ülke halklarının talebinin altında olduğunu" kaydetti.

Şahid ise gümrük ve iş birliği alanlarındaki bazı ticaret faaliyetlerindeki zorlukların üstesinden gelmek için çabaların iki katına çıkarılması gerektiğini aktardı.

Söz konusu Ortak Komite toplantısında taraflar arasında farklı alanlarda 10 anlaşmaya imza atıldı.

Ekonomik rekabet

Fas ile Tunus arasındaki tarihi, siyasi ve ekonomik ilişkiler, 10. yüzyılın başlarına kadar uzanıyor.

İki ülke fosfat üretimi de dahil olmak üzere çeşitli ekonomi sektörlerinde rekabet halinde. Fas ile Tunus, önemli fosfat rezervlerine sahip.

Tunus 2010'da dünyadaki fosfat üretiminde 4. sırada yer alırken Fas ise fosfat kaynağında birinci sırada yer alıyordu.

İki ülke ayrıca yabancı yatırımcı çekme konusunda da rekabet içerisinde. Yabancı yatırımcı konusu iki ülkenin eski sömürge devleti Fransa'nın yanı sıra Avrupa Birliği'yle olan bağlantısıyla kontrol ediliyor.

Fas ile Tunus arasındaki siyasi kriz

8. Tokyo Uluslararası Afrika Kalkınma Konferansı'na (TICAD) katılmak üzere 26 Ağustos'ta başkent Tunus'a gelen, Polisario Cephesi lideri İbrahim Gali'nin Tunus Cumhurbaşkanı Kays Said tarafından karşılanması Fas'ın büyük tepkisine neden oldu.

Batı Sahra'yı kendi toprağı kabul eden Fas, bu bölgede bağımsızlık yanlısı Polisario Cephesi liderinin karşılanması nedeniyle Tunus'tan büyükelçisini çekti. Said yönetimi, bu olaya Fas'tan büyükelçisini çekerek karşılık verdi.

Fas ve Tunus arasında son yıllarda durgunlaşan ekonomik ilişkiler, siyasi sorunlarla böylece daha zora girmiş oldu.

Öte yandan Arap Birliği Genel Sekreteri Ebu Gayt, Kahire'de dışişleri bakanları düzeyinde gerçekleştirilen Arap Birliği toplantısı sonrası gazetecilere yaptığı açıklamada, "Fas ile Tunus arasında çıkan anlaşmazlığım çözüldüğünü" söylemiş ancak iki ülkeden ilişkilerin düzeldiğine dair henüz net bir adım atılmadı.