Afetzedeleri bekleyen 4 süreç: Şok, tepki, düşünme ve uyum

Asrın felaketinin ardından yaşanacak psikolojik sorunlara dikkat çeken uzmanlar uyarılarını sürdürüyor. Afetzedelerde 'travma sonrası stres bozukluğu'nun kaçınılmaz olduğunu dile getiren Psikolog Yeliz Arda, 'Deprem, sel, yangın gibi yıkıcı doğal afetlerden sonra bireylere erken dönem psikososyal müdahale sağlanmalıdır' dedi. Psikolog Yeliz Arda, "Deprem sonrasında donakalma, şaşırma, uyku ve odaklanma sorunları yaşanabilir. Verilen bu tepkiler anormal bir duruma verilen normal tepkiler olduğu unutulmamalı. İlk haftalarda bu yakınmaları yaşamak doğal olmakla birlikte tepkilerin aynı şekilde devam etmesi durumunda profesyonel destek almak gerekli olabilir" diye ekledi.

KAYIP VE YASLA BAŞA ÇIKMA BECERİSİ

Destek için başvurulacak profesyonellerin psikiyatristler, psikologlar olması gerektiğini ifade eden Psikolog Yeliz Arda, "Tedavinin amacı kişiye ve stres düzeyine göre değişmekle birlikte, depremzedeye ve yakınlarına kayıp ve yasla başa çıkma becerilerini kazandırmanın hedeflendiği bir süreç izlenmeli ve destek verilmelidir. Özellikle de çocuklara verilecek psikolojik destekler çok çok önemlidir" dedi. Yeliz Arda, sözlerine şu şekilde devam etti: "Kişiye uygulanacak psikolojik ilk yardımda yaşadıklarını ve duygularını rahatça anlatma olanağını sağlamak, zihinsel ve bedensel olarak rahatlatmak, ulaşabildiği yakınlarının yardımını isteme konusunda destek olmak, duygu ve düşüncelerini paylaşmaya teşvik etmek faydalı olabilir. Yaşanılan zorluklarla baş edebilmek için kontrolsüz ilaç kullanımı önerilmemektedir."

OLAYLARI ZİHİNDE ÇÖZÜMLEMEK ZORLAŞIR

Travma sonrası stres bozukluğu, afetlerin önlenemez psikolojik sonuçlarından biridir. Depremler; ağır yıkımlara sebep olan, ülkemizdeki en yaygın doğal afetler arasında yer alır. Deprem sırasında yaşanan sarsıntılar, göçük altında kalmak, aile yakınlarının veya kişinin yaralanması, kişinin yakınlarını kaybetmesi, yaşam alanlarının kaybı gibi ani trajik durumlar, bireylerin travmatik süreçler yaşamalarına sebep olabilir. Bu tür olaylara tepki olarak en sık karşılaşılan psikolojik durumlardan biri travma sonrası stres bozukluğudur. Yaşanan kaybın ve travmanın boyutu arttıkça kişilerin olayları zihinsel olarak işlemesi, çözümlemesi ve anlamlandırması zorlaşır. Bir afetzede, temel olarak bazı psikolojik süreçlerden geçer.

Psikolog Yeliz Arda yaşanacak psikolojik süreçleri şu şekilde sıralıyor:

Psikolojik şok dönemi: İlk yirmi dört saat veya daha uzun sürebilmektedir. Bu dönemde oluşabilecek travmatik tepkiler ise şu şekilde sıralanabilir: Ani fizyolojik tepkiler, aşırı hassasiyet ve kısıtlanma hissi, mantıklı düşünememe ve karar verememe sorunları, unutkanlık ve dikkati yoğunlaştırma sorunları, Görünen her durumun gerçek dışı görünmesi (dissosiyasyon), halüsinasyon, Donuklaşma (küntleşme) ve kısa süreli şok durumu yaşanmasıdır.

Tepki dönemi: İki ile altı gün sonrasındaki dönemi kapsar. Bu dönemde travmatik tepkiler ise şu şekilde sıralanabilir: Duygusal karmaşalar: Kaygı, öfke, sinirlilik, suçlama, güvensizlik, yalnız kalma korkusu yaşanır. Bedensel tepkiler: Titreme, bulantı, kardiyak sorunları (çarpıntı vs.) ve yerinde duramamak gibi tepkiler görülebilir.

Zihinsel işlemleme ve olanları düşünme dönemi: Yaklaşık bir haftanın sonunda bu dönem başlamaktadır. Bu dönemde oluşabilecek travmatik tepkiler ise şu şekilde sıralanabilir: Afetzede olayla ilgili konuşmak istemez. Kaybedilenler için yas tutulmaya başlanır. Üzüntü ve özlem gibi güçlü duygular yoğun olarak yaşanabilir. Hafıza ve odaklanma sorunları oluşabilir. Kişiler arası ilişkilerde öfke hali ve çatışmalar yoğun olarak yaşanabilmektedir.

İyileşme ve yeniden uyum dönemi: Afet durumu üzerinde fazlaca zaman geçmiştir ve artık yaşama uyum sağlama dönemi başlamaktadır. Bu dönemde oluşabilecek davranışsal tepkiler ise şu şekilde sıralanabilir: Direnç gösterme yavaşlar ve yaşama uyum gösterme davranışları görülür. Duygusal iyi hissetme yaşanır ve gelecek planları kurulmaya başlanır. Yaşanılan afet anıların bir parçası olur ve zihni ilk zamanlar gibi yoğun olarak meşgul etmez. Bireylerde iyilik hali görülebilir ve kişi afet sürecini hayatın bir parçası olarak görmeye başlar.

TEDAVİDE AMAÇ: KAYGILARI AZALTMAK

Afet sonrasında bireyler, yaşadıkları süreci anlamlandırmaya ve kabul etmeye çalışırken, olayı zihinlerinde tekrar tekrar yaşar ve bu durum hayatlarını olumsuz etkiler. Travma sonrası stres bozukluğu tedavisi, bireysel ve sosyal psikolojik iyilik hali için ciddiye alınması gereken bir uygulamadır. Tedavi sürecinde amaç, bireyin kaygılarını azaltmak, anıların tekrarlama sebeplerini bulmak, olayların sağlıklı işlemesine yardımcı olmak ve uykusuzluk gibi hayat kalitesini etkileyen durumların önüne geçmektir.

İFADE EDİLEMEYEN DUYGULAR İYİLEŞMEYİ ENGELLİYOR

Psikolog Yeliz Arda, bastırılan duyguların iyileşmeyi engellediğini belirterek, 'Deprem sonrasında enkazdan çıkarılan, yakınlarını kaybeden veya evlerinden konuyu takip edenler beklenmeyen bu olayın ağırlığı altında kalarak kendilerini çaresizlik içinde bulabiliyor. Bunun yanı sıra tepkisizliğin unutma sürecini hızlandıracağını düşünerek olay olmamış gibi davranan ve acıyı görmezden gelen insanlarla da karşılaşıyoruz. Bastırılan duygu ve düşünceler genellikle sonrasında daha şiddetli bir şekilde yüzeye çıkıyor. Bu da iyileşme sürecini oldukça güçleştiriyor. Duygularımızı, düşüncelerimizi, üzüntümüzü bastırmamamız gerekiyor' şeklinde konuştu.

EVİNİZDE ÖNLEM ALIN, RAHATLAYIN

Psikolog Yeliz Arda, deprem psikolojisinden az da olsa uzaklaşabilmeyi sağlayabilecek önlemleri şu şekilde sıraladı: 'Bireysel olarak kontrol sağlayabileceğimiz konularda eyleme geçmek bizi zihinsel anlamda rahatlatabilir. Örneğin binamızın deprem yönetmenliğine uygunluğunu tespit etmek, ev içinde tehlike oluşturabilecek eşyaları sabitlemek, ilk yardım eğitimi almak ve deprem çantamızı hazırlamak ve kontrol etmek olası bir depremde kaygıyla daha işlevsel baş etmeye katkı sağlayacaktır.'

YASEMİN İLAN